“Hãy là chính mình”
Đây là lời khuyên tốt nhất, song cũng là lời khuyên tệ nhất. Bởi lẽ tôi là chính mình khi sống đúng với bản sắc cá nhân của mình. Thế nhưng, hãy là chính mình còn có nghĩa là tôi nên chấp nhận bản thân y nguyên hiện tại. Do vậy nếu tôi vốn là con lười, lời khuyên này cổ vũ tôi tiếp tục làm một con lười, chậm chạp và ì ạch.
Nghe có vẻ là một lời khuyên mâu thuẫn phải không? Việc sống đúng với bản sắc cá nhân sẽ ngăn cản tôi phát triển, khi mà sự phát triển có thể khiến tôi đánh mất chính mình.
Điều này có phải sự thật? Cùng tôi đi tìm lời giải qua bài viết sau đây nhé!
Nghịch lý bản sắc cá nhân và phát triển bản thân
Thuở xa xưa, tại vùng đất Hy Lạp cổ đại, có một chàng hoàng tử trẻ tuổi tên là Theseus. Cùng với con tàu của mình, Theseus lập nên nhiều chiến công vang dội như giết chết quái vậy Minotaur và giải cứu những đứa trẻ thành Athens. Vì lẽ đó để tưởng nhớ chiến công của chàng, người dân thành Athens đã giữ lại con tàu và bảo tồn nó suốt những năm sau đó.
Tuy nhiên, thời gian đã khiến con tàu dần mục nát. Và để bảo dưỡng nó, người dân đã thay thế những mảnh ván bị mục nát thành những mảnh ván mới hơn. Cứ như vậy qua hàng trăm năm, toàn bộ con tàu đều đã được thay mới.
Vậy câu hỏi là, liệu con tàu mới toanh đó có còn là con tàu của Theseus?
Đương nhiên! Nếu đến thành Athens và hỏi người dân, họ chắc chắn sẽ chỉ tôi đến chỗ con tàu đó.
Thế nhưng, con thuyền cũ đã bị mục nát và tháo gỡ hết rồi còn đâu? Giả sử nếu tôi có thể mang những mảnh cũ kỹ ấy gắn lại thì mới đích thực là con thuyền của vua Theseus. Con tàu đang neo đậu kia chẳng qua chỉ một “bản sao” mà thôi.
Cuộc tranh luận này tạo ra nghịch lý con tàu Theseus (Theseus Paradox).
Ví bản sắc cá nhân như con tàu Theseus và sự phát triển là những mảnh ván mới. Qua thời gian, mảnh ván mới dần thay thế mảnh ván cũ. Đến khi mảnh ván cũ cuối cùng bị thay thế, liệu bản sắc cá nhân của chúng ta có còn nguyên vẹn hay không? Hay chúng ta đã trở thành một người nào đó hoàn toàn khác?
Đọc thêm: 3 câu hỏi khởi đầu cho hành trình thay đổi bản thân của tôi
Bản sắc khả biến
Vậy chúng ta có nên bài xích sự phát triển để giữ gìn bản sắc cá nhân của mình?
Câu trả lời là không. Bạn không thể. Bởi vì bản sắc của cá nhân không phải bất biến, trái lại nó luôn thay đổi qua thời gian. Bạn không thể ngăn cản những mảnh ván mục nát trên con tàu Theseus, tương tự bạn cũng không thể ngăn cản những điều cũ kỹ sẽ được thay thế trong bản sắc của mình. Đây là một lẽ tất yếu.
Một trong những người tiên phong trong lĩnh vực nghiên cứu bản sắc cá nhân, nhà tâm lý học Erik Erikson khẳng định: “Bản sắc cá nhân là nguyên tắc tổ chức cơ bản phát triển liên tục trong suốt cuộc đời”.
Những nguyên tắc, niềm tin, giá trị,… không đứng yên mà sẽ thay đổi qua những giai đoạn cuộc đời. Erik Erikson gọi đây là 8 giai đoạn phát triển (8 stages of development). Với mỗi giai đoạn, bạn sẽ tập trung giải quyết các mâu thuẫn chính. Từ đó góp phần định hình nên bản sắc cá nhân của mình.
Đây là một hành trình suốt đời. Vậy nên dù mái tóc tôi có trở nên bạc phơ và lưng còng đi, thì chiếc thuyền Theseus trong tôi vẫn sẽ không ngừng được thay mới.
Trong khi đó, phó giáo sư tâm lý học Daniel Shapiro không công nhận “bản sắc vĩnh cửu”. Theo ông, quan niệm về bản sắc được dựa trên anatta, “một dòng chảy phát triển liên tục của nhận thức” (Phật giáo). Giáo sư Tôn giáo, Triết gia Malcolm David Eckel thì nói rằng: “Bản ngã thay đổi mọi lúc và không có bản sắc vĩnh viễn”.
Thế cho nên, nếu bạn là một người dân thành Athens và mong muốn mãi mãi giữ gìn di sản của nhà vua Theseus. Tin buồn là ước muốn này sẽ không thể nào trở thành sự thật.
Nhưng tin mừng là bạn sẽ không đánh mất đi con thuyền ấy, trái lại nó sẽ trở thành một phiên bản hoàn thiện, mới mẻ và cứng cáp hơn. Sẵn sàng đưa bạn vượt biển và lập nên những chiến công huy hoàng như vị anh hùng Theseus.
Đọc thêm: Viết nhật ký: Hành trình chữa lành từ những con chữ
Đi tìm sự hòa hợp giữa bản sắc cá nhân và phát triển bản thân
Bạn đã sẵn sàng ra khơi cùng con thuyền Theseus chưa? Nếu có, hãy cùng tôi khám phá những bí quyết giúp dung hòa bản sắc cá nhân và sự phát triển, giúp bạn vừa có thể “là chính mình”, vừa trau dồi bản thân không ngừng nhé!
Đặt nền tảng từ bản sắc cá nhân
Hãy để bản sắc cá nhân là “nền móng” cho ngôi nhà phát triển. Nếu như không được xây trên “nền móng” ấy, ngôi nhà sẽ rất dễ dàng lung lay và sụp đổ.
Sự phát triển phải bắt nguồn từ những điều thuộc về bạn, và bản sắc cá nhân đóng vai trò chọn lọc những điều ấy. Nếu bạn cố gắng phát triển những điều không phù hợp với bản thân, bản sắc cá nhân sẽ như một tay biên tập viên khó tính, thẳng tay cắt bỏ tất cả những con chữ mà bạn dày công sáng tác.
Vì thế bước đầu tiên, chắc chắn rằng những điều bạn muốn thay đổi sẽ phù hợp với con người chân thật của mình, chứ không phải mâu thuẫn với nó. Cuộc sống này đã có quá nhiều cuộc chiến rồi! Bạn hẳn sẽ không muốn tham gia thêm một cuộc chiến mà dù bên nào thắng, bạn cũng là người thiệt thòi đâu nhỉ?
Để nền móng vững chắc, bạn hãy xác định những điều không thể thỏa hiệp trong bản sắc của mình. Với tôi, đó là sự yên bình. Tôi mong mỏi một cuộc sống yên bình hơn bất cứ điều gì. Nếu thay đổi khiến cuộc sống yên ả của tôi bị phá hoại, chứng tỏ sự thay đổi đó không dành cho tôi, và tôi nên rời đi càng sớm càng tốt.
Tôi không phải là nhà ngoại giao, vì đó sẽ có những điều mà tôi không bao giờ nhượng bộ. Bạn cũng vậy mà, phải không?
Nuôi dưỡng Tư duy phát triển (Growth Mindset)
“Tư duy phát triển (Growth Mindset) là niềm tin rằng các kỹ năng và trí thông minh có thể được cải thiện bằng nỗ lực và kiên trì.” – Nhà tâm lý học Carol Dweck.
Việc nuôi dưỡng tư duy phát triển là vô cùng quan trọng. Với cách tư duy này, sự phát triển cũng là một không thể tách rời trong bản sắc của bạn. Bản sắc cá nhân của bạn là không ngừng phát triển. Bạn không ngừng đổi mới, tự hoàn thiện bản thân, nhưng điều này không “hành quyết” cái tôi của bạn, mà sẽ càng tô điểm cho nó rực rỡ bội phần. Và màu sắc của bạn sẽ tỏa sáng đến mức bất kỳ ai nhìn thấy cũng mê mẩn.
Dưới đây là những cách giúp nuôi dưỡng tư duy phát triển mà bạn có thể dễ dàng áp dụng:
- Xem thất bại là bài học quý giá: Nếu như thất bại dội vào mặt bạn một gáo nước lạnh, thay vì tức giận hoặc nản chí, hãy mỉm cười nói với nó: “Nước mát lắm! Lần sau tôi nhất định sẽ né được trò đùa này của bạn!”. Hãy vun trồng tư duy phát triển qua việc chấp nhận thất bại và học hỏi từ nó.
- Đón nhận lời chỉ trích, đánh giá: Nếu ai đó chỉ trích, đánh giá bạn, có thể là họ đang muốn trao cho bạn một món quà tuyệt vời. Mở quà và bạn sẽ ngạc nhiên bởi những gợi ý tuyệt vời để phát triển bản thân. Tất nhiên, nếu trong gói quà chỉ toàn sự xúc phạm hoặc lăng mạ, hãy cảm ơn họ và sau đó vứt nó vào sọt rác – nơi nó thuộc về.
- Không ngừng tò mò: “Sự tò mò là một điều bất khả chiến bại trong tự nhiên” – Freya Stark. Và tôi tin chắc rằng bạn luôn dồi dào thứ năng lực “bất khả chiến bại” này!
- Nỗ lực và kiên trì: Thành quả không thể đến ngay khi bạn vừa khởi hành (trừ khi bạn là thiên tài). Nếu không, bạn sẽ phải ngày ngày leo núi, từng chút một. Cho đến một ngày, bạn có thể đứng trên đỉnh núi và tự hào hét to: “Tôi thành công rồi!”
Tự phản ánh
Đôi lúc, bạn cần dừng lại và đánh giá về con đường hiện tại. Bạn nên trở thành một người giám sát và tự hỏi rằng: “Sự thay đổi có thật sự đang hòa hợp với bản sắc của mình của mình?” “Chúng mang lại niềm vui hay chỉ toàn sự khó chịu?”, “Bạn muốn thay đổi điều gì đó chăng?” “Có con đường nào tốt hơn mà bạn không biết hay không?”.
Tự vấn không ngừng chưa hẳn giúp bạn đi đúng đường ngay lập tức, nhưng chí ít bạn sẽ không bị lạc đường. Nếu thấy không ổn, đừng ngại thay đổi. Thay đổi phù hợp luôn là cốt lõi để hướng bạn đến những điều tốt đẹp hơn.
Đọc thêm: 6 thiên kiến tâm lý đang phá nát cuộc đời tôi (và có thể là cả của bạn)
Tìm ranh giới cân bằng
Đôi khi sự phát triển sẽ phản tác dụng, nếu nó diễn ra quá dồn dập. Bạn rũ bỏ hoàn toàn những điều thân quen nhằm cố ép mình vào một ”chiếc khuôn” khác. Chiếc khuôn ấy có thể nặn bạn thành chiếc bánh hoàn hảo, nhưng nhiều khả năng hơn là nó biến bạn thành mớ bột nhão chẳng ra hình thù gì.
Vì lẽ đó, hãy chậm lại, tìm kiếm sự giao hòa giữa bản sắc cá nhân và sự phát triển. Đây là nơi bạn thoải mái những điều quen thuộc từ trong bản sắc, nhưng cũng sẵn sàng mở cửa gọi mời những điều mới mẻ của sự phát triển.
Ngay cả con thuyền Theseus cũng không thể được thay thế hoàn toàn trong lần đầu tiên, vì vậy bạn càng không nên làm thế. Hãy để thời gian tham gia vào quá trình này, rồi từ từ, những thay đổi sẽ bước vào cuộc sống của bạn một cách tự nhiên, chứ không vồ vập như một người khách mất lịch sự.
Bản sắc cá nhân là một chủ nhà khó tính, nếu như người khách khiến nó mất thiện cảm, nó nhất định sẽ đá họ ra khỏi nhà. Do vậy, trước hết hãy để người khách chào hỏi đàng hoàng và kết thân với nó. Mọi chuyện đều cần có thời gian!
Tổng kết
Trên hành trình cuộc đời, sẽ có lúc bản sắc cá nhân và sự phát triển bản thân gặp nhau tại ngã ba đường. Và bạn phải là một người điều phối giao thông linh hoạt, dẫn dắt hai “vị tài xế” này băng qua nhau một cách an toàn. Sự phát triển chỉ thật sự tốt nếu nó xuất phát từ bản sắc vốn có trong bạn. Ở chiều ngược lại, bản sắc của bạn sẽ lớn lên từng theo sự phát triển. Do vậy, đừng để mất lòng bên nào, bạn nhé!
